SINLUNG HILLS Kan Zinna


 -  Gospel Songate        

Ei ram dai a zim a, foreign ram kan zinna ziek ding ni lang ka damsung hin ziek kher naw mei ka tih. Ka tlung phak ve sun hi Hmar khawvelin a lo hmelhriet ve theina dingin ka tawnhriet  tlawmte, mani phaktawk senga ei lo ngaituozui ding tiin ka hung ziek a nih.

Thuhma:  Sinlung Hills khawpui Sakawrdai hi Hmarnauhai ta ding chun hmun pawimaw pakhat a ni ve a. Kum 1989 a Hmar People’s Convention (HPC)  movement leia ram ei suok anthawk lem khan chu Hmar mipui lungrilah nghet takin bu a khuor a. Mizoram puotienga Hmar hranghluihai ta ding lem chun a hming sam ringawt khawm ‘khawsawtum’ a ni tah. Thangtharhai khawmin hi politics hri-sie hih an peithlak thei chuong naw a, changvawn ngainat um lo tak le lung suklengtu ni si a nih. Vawisun chen hin lungkham bangna ei la hmu thei naw a, a lum le dei hun inpawl nukin movement ei la sunzawm zing chu a ni hih!  Hiengang boruoka leng ei ni leiin chanchinbu haiah “Sinlung/Sakawrdai”  ti ziek hmu changin, bawng ruol laia lawi inzep ang tawpin mit a hip a. Ieng thil am a tlung, ti chu ei thu hriet nuom a nih.

Tulai Hmar politics inlumlet dan enin America ram chanchin hril rak a tul hran naw a, iengtinam BJP hi central-ah a hung hrat thut thei ti khawm a pawimaw ta naw a. Lai, Mara, Chakma haiin Autonomous District Council an suolsuok dan khawm a pawimaw bawk nawh. Amiruokchu thil pakhat eini Hmarnauhai inhmang rawp a um a, chu chu tobul/nina hi a nih. Hnam danghai chun an tobul, nina, zierang, nunphung an chel tlat hlak a, hi hih hnam anga ngir suokna dinga makmaw a nih. Mizoram Hmarhai hin ei politics kalsiem hi ‘Hmar’ takin fepui tum fan fan ei tiu!!

Sinlung Khawpui-ah: July thla tir khan ka ruolpa Daniel Lalchamthang Kungate leh Mizoram hmar tlangdung khuo thenkhat sir dingin kan suok a. Sinlung Hills, abikin Sakawrdai hi a mipui nungchang hmu ka nuom leiin zan khat bek rieka hang sir ka nuomna a sawt diei tah. Chu bakah, Hmarnau laia ‘Pasaltha Tak’ ruong zalna hmun a ni bawk leh, hi lai huna ding chun Islam sakhuo zuituhaiin Mecca sir an nuom ang thovin ka tumram a nih.  Aizawl anthawk suokin Sakawrdai hi chawhnung dar 1:15 velin kan tlung a. Kum sari hma kha ngaituo chun a lo danglam ta hle a. Kum 1979 a hluobel chau ni si hi khuo inthang tak chu a ni ve. Manipur simthlang khuo upa tak tak hai leh khaikhin chun Sakawrdai hin hma a sawn hle ti an hriet thei. Motor anthawka kan hei suok le inruol chun Pu H.C. Kapthieng ka hei hmu nghal a, chibai kan inbuk tawn zovin zan bufak khawpah leng kan tum thu hrilin tlung in kan pan nghal a. Kan hotupa hai in kan hei lut a, an mi lo lawmin kan tlangnel inhma hle; mikhuol e ti lovin kan ngam sawt hle a, a chawngpuhai kan sukmikhuol lem hiel niin ka hriet. “Hmun dangah bu hung fa naw ro, vawksa hro ei hme ding” ti ri hriet ta hnung lem chun zanbu fak kar nghakhla um tak a nih.

Chawmkhat kan chawl hnung chun Hmar Pasaltha hmingthang ei lo the tah H.C Malsawmkim thlan hmun hmu ve hrim hrim dingin hmartieng kan leng suok a; hi hih kan fe nasan pakhat a ni hrim bawk. Thl^n vung chu sen thar hieuin a um a. A chunga sawlhna thang niei hai chun an khattawkin kantu an um ti ngairuot thei a nih. Ka lawmna pakhat chu Pasaltha thlan a hmasa tieng a lo um a. Ditsakna inlangtira thlan hmun tha pek a ni hi a ropui hle. Tlak tieng nisa chun chu lai hmun chu a khaw eng chiei a. Martyr hai thlan chungah ngei lungril tak taka lainatna nei a, ‘rau’ ramah ei hang chuong  zet chun ngaituona a fe sei nuom vieu el. Mihaiin tawp rawtin hringna dapin hnam san zai an rel a. Duamna le mani chanthatna dinghai thlakhla khawpah ngai lovin, ei zing hun ding dawnin an lo inhlan fai a. Hmar hnam dam naw sien khawm an mimal nun a dam ve tho. Sienkhawm, mani mimal nekin hnam an inhmasa a, neksawr puma dam zing chu thlakhla umin an hriet ve nawh. Chu nekin kul puotieng ram reah chatuona dingin an sakruong inzal an lo ni lem tah. Eini haiin hnam kan vawi ei ti ve te hi chu a la veitham de maw...?  Thisen tam tak luonga ei hmu council fahra te tak ngiel khawm hi, insekhekna lekin ei la hmangzui chu a na! Ei politics hi chu ‘a bila tho lo’ a nih.

Pasaltha Ralna: Thil ropui tak ni naw sien khawm thingpui beka  pasaltha ralna hun hmang kan nuom leiin, zan bufak khawp chun Pu H.C.  Kapthieng in kan pan a. Ruong zalna thla hni lai liemta sien khawm a lut-a suok an kat nuk a. Banga pasaltha thlalak  intarhai khawm chun an sunzie a suklang hlein ka hriet. Tuong dunga chun naupang an tlan nak nak a. Chu laia nuhmeite pahnihai chu ei politics hringawl invawi leia kumkhuoa fahra ta ding an nih ti ka hmu a; lainat an umin tawngtaipui an ngai takzet. Pu Kapthieng-in pasal\ha ruong chungah, Hmar le Mizoram sawrkar thu intuok thei nawna leiin tukhawmin hringna  chan ta naw hai sien, ti a nuom thu a hril hin a tuortu ta dinga a natzie a hrilchieng hle’n ka hriet. Mizoram sawrkarin hiengang zinga Hmarhai a enkawl chun, Mizoram hi ralmuongin um naw nih ti chu thudik innge lo ding a ni a. Sipai hratna hmangin Hmar thisen hi vau dei naw tawp a tih. Chuleiin, Mizoram sawrkar hi an ennawn a tul hle.

Hun iemani chen kan thung hnung chun kan fe nasanhai ka hril a. Ka ring naw tieng daiin pachallang tak tak an um nuol a. Pastor dam, HPC thuoitu hlun hai dam, annihai leh titi kan sep a. Lungrila kan invawi zawnghai hrilin hun kan hmang a. Chuongchun, kum tieng pangah Pu/Pi ka ti thei ding vawng ni hai sien khawm kan innel hman tawl hle nih. Inpawltlangna inhawi vieu sien khawm hun a lo fe diei ta leiin thingpui dawn zovin Pastor-in tawngaina neiin hun a khar a. Zuk suok el lovin kan la hei thung muong dep a. Thlalak ramtin kan en zovin kan inmangtha ta nghe nghe a nih.

Ka ngaituo a, Hmarhai  hin inchawimawi ei hung thiem ve det det tah niin ka hriet a. Khang zat Martyr ei lo nei ta a, hiengang em hin ngaihlut nach^ng ei hriet nawh. Hmarnau lai tuomna puon thle 265 dawng an la um ka ring nawh. Ka khuo hriet anthawk cheng 1,38,800 ralna sum hi a tamtak a ni bawk. India rama ding chun Bharat Ratna Award hi vantlang chawimawina insangtak a ni a. Hmar hnama ding chun Thangsuopuon  hi ni ngei a tih. Thangsuopuon 36 zet tuomna dawng thei ding chun a tak taka hnam rawng bawl a ngai ti chu ei hriet seng ring a um.  Thaw ro! Inlawm intawn ei tiu! Ei inchawimawi tuo hin hnam angin ei ropui hlak.

Siemthat Ngai:  Thenkhat ta ding chun Sinlung Hills hi zingin zana ei sir phak ning a ta, a chanchin hril rak ngai lova ei hriet bel ning a tih. Amiruokchu hiengang zawng hin ei lo thlir kher naw’l thei; hieng hin a baksamna nia ka hriethai hang tarlang ka tih:

Hnam Zierang:  Autonomous District Council ei ti rawp hi a thiltum ei hmu thel deu hlak niin an lang. Ei ditna san tak nia ka hriet chu Hmar hnam zierang humhalna ding a nih. Mitam tak hin a sum-le-pai el ei beisei khawm a hawi ta a. Tuta ei nun dan en chun District Council pariet nei inla khawm Mizoram sunga hin Hmar culture le tradition humhal ni tak tak ngai naw nih.

Demand Area khuo tin kawtsuoah “I Lo Thleng Ta” ti vawng an ziek a. A tartu le tiemtu “chu Hmar ka nih/keipawh Hmar ka ni” ti ve zie, a tak taka ngainatna nei lo an nih. Ei khawpui tak Sakawrdai kawtthler-ah takngiel khawm zieka um po po chu Lusei tawng a nih. Inzakna chang hriet ding a nih. Hiengang zinga ei um chun District Council chu hril lo, a hnam ang zawng khawmin la boral ngei ei tih. ADC bo khawmin ei hnam thil hi humhal a thei a, ngainatna tak tak neia sawm pei hi ei mawphurna a nih.

Tlawmngai Pawl:  Hmar ka nih ti zing sia hnamdang thil ei chel zing sung chu ei hnam ngir suok ngai naw nih. HYA neka YMA thatna ka hmu nawh; MHIP neka HWA sietna ka hriet bawk nawh. Mizoram leilunga khawm Hmar hnam sunga tlawmngai pawlhai hi hmang thei hle an ni ka ring nghet bur. MHIP Day inser nia ram suok suok tia cheng 200 chawi ti ngamtu Hmar thisen kaihai hi an changkang ka ti hran nawh. HYA neka YMA thuoitu zuk ni nuom phet hai chu, tlawmngaina neka hmanin tum dang an nei ti ring a um. Hmar hnam thil baka mi po hnawl ngam inla, chu chun hrat pha lem ei tih.

Sakhuo Pawl/Kohran: Kohran le hnam hi a fe kawp tlat a. Kohran a hring chun hnam khawmin a zar a zo hlak. Demand Area sunga Hmar mipuihai hi Lusei tawng kherin Pathienin a pawl tum ka ring nawh. Ei hnam tawng hmang ei ta, ei tawng ngeiin Pathien ei biek ding a nih. Mizoram Presbyterian kohranin Lusei tawng cho hmang ding a ti ni chun suoksan el ding. Chu chu Pathien thu le inkal a nih. Mihaiin hnam an invawi a, hmang tangkai thei ding thil an dap zing. Eini chun ADC chau hi ei ring a hawi ta hle. Vawisun chena Mizoram-a Hmartawng a damna san pakhat chu Kohran a nih. EFCI, ICI le RPC hi ngainat a um hle’n ka hriet; Hmartawng suokna tak tak an nih.

Political Party:  Politics tiengpang chu inthuruol an tak a. Party tum tumah ei inlawi hlak. Fursiet lai tak chu Congress ei lo bel a ni khawmin, Hmar hnam ngirhmun siem hun inthlang a ni pha chu khikna ding hi thlang uluk a tul. Hnam politics khel zing sia Congress, MNF, BJP,ZNP ei um kawi duot hi thil inhme lo tak a nih. Hmar hnam puolin party um sien, chu taka inthawk chun politics khel lem tum ding a nih. Election zatin Hmar le Hmar inkeichek rek ei ta. Ei la dawng deu deu pei ding a hawi. ‘Kei kan nawm’ tia rawi la thei, Hmar ni ve si Hmar hnam hmakhuo ngailo po hi hang khuopde thei inla chu, ei hnam politics hi danglam em em a tih. Sum politics hi bansan a hun ta hle!

Infui Thar Ei Mamaw:   YMA, MHIP, MZP ti vel hai ni pawimawa Hmar hnam chungchang hril chu thil thei lo tawp a nih. Infuitharna hun nei a, Hmar hnam zierang hril rawn ei nuom takzet chun Hmar hnam puolin thil thaw hlak ei tiu. Kohran khawmin hieng kawnga hin seminar buotsai ve hlak hai sien. SHDC khawmin zun in le waiting shed chauin rawng bawl ta naw sien. A tak taka hringna chu sungril harna a nih ti hrein, hiengang zawng hin hma la rawn ta inla. Hnamdang thilhai peiin Hmar hnam thuomin inbel tum lem tang ei tiu khai!


Gospel Songate
Sinlung
July 7, 2015

Post a Comment

Please Select Embedded Mode To Show The Comment System.*

Previous Post Next Post