KA IN PUI THEI LO ‘MIHRANG VAL’ Hmar Pasaltha

KA IN PUI THEI LO ‘MIHRANG VAL’
(Tawnmang Thusim)




                                                                                                                By Gospel Songate
     
  H.C. Malsawmkim:  
                     Thu chu i hril takzet ie….., hringkhuo la cham dingin
                kan thlo chau lem che nih. Hmar mihrang thlafam i
                chang ni hin tlangkhuo a ngui a, lung a zing hle bawk.
                Hmangaitu Pa angsungah chun muongte’n lo chawl ta
                rawh.
                                                

A hmasan, nuomzawng le invawizawng hril thei dinga “zalenna (freedom)” mi petu Indian Constitution ka ngaisang hle a. Dan famkim tak mi siempektu B. R. Ambedkar (India danpui ziektu), inzana kan hlan. Indian Constitution Article 19 (44th Amendment Act, 1978) chun mimal zalenna paruk a pek a. Chuonghai laia a hmasa tak chu nuomzawng hril theina (Freedom of speech and expression) hi a nih. Hi zalenna hin midang va suknat le hrilsiet amanih, infuipawrna thil a huom naw a. Ramri khang chin pel lovin kan vawizawng, ka tawnmang thusim hung sawpsuok ka tum a nih.
Mi anga thiem le ziekmi tak ni hran naw lang khawm tlin ang tawkin kan sum hliek naw a. Tawngupa thiem ni ang ziezangin ‘Tawnmang’ ka hmang ve khanglang a ni khih! Ka zan tawnmang tak tak ziek ka tum naw a. India President hlui le scientist hmingthang Avul Pakar Jainulabdeen Abdul Kalam tawngka (quotation) besanin ‘Tawnmang’ ti ka hmang ve miel el a nih. Asan ruok chu sut thiem chun sut dawk thei ngei a tih.


“Dream is not that which you see while sleeping, it is something that does not let you sleep (I in laia thil i hmu kha mang a ni naw a, an in tir thei nawtu che kha a nih mang chu)”
                                                           
                                                                                      - A. P. J. Abdul Kalam



In lai amanih, meng laia mang khawm ni sien hril satlie chun tu pawi a tawk ring a um naw a. Tulai
thilumzie anthawka ka lungrila sip ve zawr zawr hi mang hrila inzawt ka tum a nih. Khawvel mihrang Adolf Hitler khan lung in a um lai (1924) lekhabu ropui le thilthawthei tak a ziek a. December 1924 chun insuo a nih. A lekhabu Mein Kampf chun thalaihai nunah thu nasa takin a hril a. Ram hmangaina thar an hung nei pha ta hiel a nih. Chu zar pei chun kum 1933 khan German Chancellor a hung ni thei. Hitler khan Mein Kampf chu thalaihai chona petu dingin a hmang a. Hnam ropui an ni zie uor takin a suklang bawk. Ei ram zauna ding laia pawimaw pakhat chu Newspaper/Media/Press hi ni dingin ka ring. Lekhabu tha, thalaihai nun tawk khawp le, Hmar hnama lo chingpen met tahai nakru sun khawp tiem manhla um tak a um pha chun ei hnam hin inpumkhatna nei thei em em a tih.

“German youth, do not forget that you are a German,” and “Remember, little girl, that one day you must be a German mother.”

                                                                                                         -Adolf Hitler



A ni tak ie, Hitler tawngbaua German hi Hmar tiin thlak tah inla, chi tam tak insuo ngei a tih. German
thalai tam takin an hnam an tan ngam ta naw a. Infuitu le chona petu ding a um zet chun hnetu an hung ni thei. Pu Lalruong, Pu Lersie le Pu Luopui hai kha mi thuoitu dingin ei ngai a. Ko ko inla khawm a sawt nawh. Vawisuna thuoituhai hin bak ei hau hlein ka hriet nawh. Huoisenna le ringumna ei kawl a ni phawt chun hi ram hi ei ta a nih. Hmar thisen kai ni ve si Hmar hnam lainatna nei lo. Mani hnampuihai tap inrum ri khawma hmulthi inding zo lo ‘e nge’ ti thei ei tam tah. Lalnu Esther anga lal buthleng awt phak, amiruokchu, mani hnam chanpuihai boralna ding hunah khawm ngirsuok ngam lo hi ieng za tak am ei um ding? Dawizep taka dam nek chun thi khawm a tha lem!


DARTHLALANG:

Mani nina hriet indik theina tak chu midang hmur anthawk a nih. Hnam thuoitu, khawtlang le kohran,
hnam sipai khawm ni sien, ei darthlalang ding chu mipui bau a nih. Sawiselna pawmnawtu chun
insiemthat a tum naw a. Tlukna chau naw chu hmuoktu a nei nawh. Ei umna hmun le san hi sut nawn
rawp ding a nih. Inchuklai khawmin a mawphurna hre sien. Chuongchun, ei hma zawn sengah Hnam
Ropui ni dingin ei kalsiem hem rem sau sau ei tiu. Joseph chu lal in anthawka Pathien mihai tamna sawmdawl dingin thlalerah incher (trained) a ni a. Ngirhmun insang a tlung hnung chun a unau, ama zawrtuhai chu fakding a la pek ta fan tho. Thlier bik hrim nei lovin phingtam ta phawt fakding a pek hlak a ni kha. Eini ruok chu thlaler nun hraw pei lovin kawitan (shortcut) ei zawng a. Hlawkna um hmasana tieng tieng ei hnawt el hlak. Thuoitu niin lalna ei hung chang a, rethei hmangai chu hril lo, an chanai takngiel khawm ei la hup thap zui! Mani chan lo ding la zing zing hlak ringtu ei ni chun inenfie a va tul awm deh! Mosie chanchin hi a mawi ka ti tawp thei nawh. Thlalera Pathien mihai rawng bawl dingin lal Pharoah inah a seilien a. Lal ina du du faa inhawi ti taka um thei a ni zing laiin, a hnam chanpuihai le ringkawl angkhat bat dingin thlaler ram tawl a pan ta lem a nih. Kohran le hnam rawngbawlna kawngah khawm ni sien, tukhawm damsunga umna ngaia um dinga ko ei ni kher ring a um nawh. A hma neka tlakhnuoi chang khawm um rawp a tih. Nina chan neka pawlin a tuor pawisa lo thuoitu um thei tak a nih. A mak hran nawh, kohran upa inthlang tawm chaua inkhawm hlak thuoitu khawm an bo chuong naw hi tie! 


Tui intling nek chun tui luong zing chu a thienghlim lem dai si……!



Mizo-ah Hmar A Dam Nawh


India hi hnam tum tum umna a ni a, chulei tak chun “unity in diversity (pumkhat ni si peng hrang
hrang)” ti hi a mawina a nih. Hnam tenauhai humhalna dingin sawrkarin hmalakna tam tak a nei a.
Hnam tlawmhai chanvo le hnam zierang humhim dingin Minority Commission khawm hun sawt tak a fe tah. Mizoram sunga “Mizo ei nih” ti hi pawm harsa ka tih a. Mizoram puotienga dingin ka paizam thei lem. Asanchu, tawng hran neiin hnam ei lo um ve a. Ei ni ding ang ang ni ta hnung hin Mizo title thar put a, Hmar\awng inraltir ka nuom lul nawh. Mizo mipui tam tak hin Mizoram puotienga Hmarnauhai hi an hmu fuk naw ni dingin ka ring. Hmu ni hai sien chu hieng ang chau hin ei chungah lungril put naw tawp an tih.
Khawvel ram ropuihai ei en chun anni hnam nun/zierang/kalchar seng hmangin an inthanglien a. China khin American kalchar a lak naw a, Russia khawmin London kalchar a entawn nawh. India ruok chu British-in kum 200 lai a mi awp leiin Indian kalchar le Western kalchar an pawl nuk a. Inthangliena dinga daltu lien tak a nih. Hmar hi Mizo sunga dam thei dingin ka ring naw a. Hmar kalchar ngei ringin ei ngirsuok thei ka ring tlat. Inti Mizo hle dingin Hmar hnam nunphungin a tuor naw thei si naw a, “mani se se muol hranah” ti angin tlakfal deu hi a suol hle awm nawh.



Tu’m Mangal Pande Chu?
Indian History en chun Revolt of 1857 kha Indian Nationalism (Ram hmangaina) intanna anga ngai thei a ni a. British sawrkar laka helna hmasatak, historian thenkhatin ‘India zalenna dinga helna hmasatak (First war of India independence)’ an ti hiel kha a tobul ei hriet fur el thei (?). British sawrkar chun India a awp a, hnam nun el chau ni lovin sakhuo chenin India an suknawmna a ni kha. British sipaia thang India mihai chu sukrimsie an ni a. Sakhuo in ser bawng le vawkthau chu Hindu le Muslim hai se dingasiem a nih. India mihai chu duty a rik bik a, hlaw khawm an thlau hle. Chuong ang endawgna tuor zo ta lovin Mangal Pandey, 19th Battalion, Barrackpur-a um chun a ram le hnam humhim dingin March ni 19, 1857 khan British sawrkar do dingin a ruolhai an fui a. English officer haiin man an tum chun Mangal Pandey hin a that tawl a nih. Mangal Pandey hi man niin, a ram le hnam ta dingin khaihlum a nih. Hi a thina lei hin sipai dang tam takin ram hmangaina an nei pha a. India zalenna dinga meiser pawimaw sittu a lo ni ta zing.



Hmar Mangal Pandey Chu Leh!


India hnampa Mahatma Gandhi thattu Nathuram Godse khawmin chawimawitu a tlasam naw a. A hmingin temple-hai bawl a ni a, ama hrietzingna dingin leilak hai khawm siem a nih. Pu Laldenga rawihaiin India sawrkar an do lai khan Mizo mipuiin “misuol” an ti ngai nawh. India sawrkar mitah “helpawl” ni hai sien khawm Mizo mipuihai ta ding chun an mawi hle si kha. Hmar hnamta dinga thawtu chu ieng pawl khawm ni sien Hmar thisen kaihai ta ding chun hnawl thei a ni nawh. Helna ka tan naw a, tu helpawl khawm ka zawm nawh. Hnam le sakhuo a ni chun tu po khawmin doral an do
ngam a. Sakhuoa martyr ngam ringtuhai ei ni angin, hnam le thisenah khawm a chanve bek ni mei a tih. Tu kan fuipawr tum naw, ka hnam chanpuiin hnam a hmangaina inthukzie ka hrietin tarlang ka tum satlie ringawt a nih. Tuolthattu khawmin a aiawa ngir ding ukil a nei annawm, sawrkar ngaiah “misuol” ni sien khawm, a ram le hnam ta ding chun arsi angin a mawi ka ti ve tlat. 


Dierkeihai Mangal Pandey le khaikhin tlukin ka hriet naw a, entirna le hrietthiem awl zawnga ka hmersa chau lem a nih. Hi mipa neka huoisen ka hriet ngai hrim hrim naw a, a neka Hmar hnama chieng ka hmu bawk nawh. Ama chun hnam baptisima changin a lutchil a, Hmar hnamin ‘Revolution’ a hmasuon mek pha niin ka hriet. A tir chun helpawl ni a tum bik lem ie. Hringnun panngai tak hrawin sawrkar venghim dingin chengrang a chawi tan a. Sienkhawm, hun le nihai liemin lungril khawm an dang pei a. A hnam hmusitna tawngkam a naa luthai chun a nunah hnam hmangaina chi an thedar pei a. Hmar thisen kai a nina lei chun diriemna chen a tuok ve hiel tah. Kum 1857 laia Mangal Pandey-in British sawrkar laka hnam hmangaina hniekhnung a lo sie ang chu Hmar hnam sungah a tak taka inlangtir ve dingin a lungril le taksa a siem rem sau sau a; kum 2014 chun a vawrtawp tlungin, a ram le hnam san ding le, martyr-hai thisen indawn a, an hniekhnung sui dingin a pen suok tah a nih. 
Hnam ta dingin sawrkar bupang a tawmna a vuiliem a, hmingthatna le ngainatna a hlawhai po po chu ansie’n a thlak a. A thlum a hang faa dawn hlak khan ramngawpui sungah insukkhawpna ding a zawng ta lem. Ralmuong taka khumlaizawlah kut suia zanmu sing thei zing kha, tuhin chu riek run zawngin kaina run an vai a. A hraileng nauduothai leh inlawma run inlum nuom hle sien khawm, ram le hnam a hmangaina lei chun an vakvai tah a nih. 


Hnam san dinga an pekna hin Hmarnau thangtharhai a chawktho a, Hnam sipai inlusu ta hnung a sukhar bawk. Hieng anga inpekna hi Hmar hnam sungah a la um ngai reng reng naw a, um ta kher ding khawmin ka ring nawh. Hnam hmangaina hrilfie thei dan insang tak le awlsam tak chu a chanchin hril hi ni ngei dingin ka ring. Tukhawm a hlun ding le leilung hluo sawng ding ei um nawh. Ni khat chu nang le kei khawm dairiel la chang ei tih. i ram le hnam ta dingin ieng thil am i thaw ve leh? Hmar hnam hmangaina meiser sittu hi a sakhming Hmarnauhai lai lawi-ang inthang pei dingin ka ngen pek a. Thang la hung thar pei ding chenin a sakhming “Malsawmkim” hi mawizuol deu deu pei a tih.



May ni 7/8, 2015 khan chanchin lungthawng takin Hmartlangpui a nghawrhning a. Hnam Pasaltha
Malsawmkim chu ei lai a um ve ta nawh! Sienkhawm, hnam ta dinga an pekna le huoisenna ruok chun kumkhuoin mi tinsan ta naw nih. A damlaia ruoltha kawla a thucha hin Hmar mipuihai kuomah thu hril nawn rawp sien. A duaisam ramah ei ram inrieng hi chuongkaipui dingin thalaihai zuongtho a hun tah takzet.


“Iengtik nia manih silaimu tuorin la thi ve ngei ka tih. Ka thina hin thu hril sien, thangtharhaiin hnam hmangaina hung nei pha raw hai seh.”


                           I sakhming thangthar chenin mawizuol deu deu pei raw seh!




Laimi rallien i tawnah an hrang hle si
maw….. Sinlung khawpuiah hnena hlado
insam hun ding hahipa kan thlir laiin,
awmlainungrawng hrangin i parmawi
insuo ding an thliek ta hih a na kan tih.
Hmartlangpui inthim elvar dinga
kalsiem i rel ni khan, Hmarnau
zalenghai chu lawmin an sip a; hnam
hmangaina thi lek lek ta chu mut chawk
tharin, thalaihai nunah thawnthu chul ta
lo ding i ziek lem si…..



*Hi article hi H.C. Malsawmkim a chanchin ka hriet hlima ziek a ni a. A damlai ngeia inpakna ri a hriet ka nuom em leiin a chanchin tlawmte lain ka ziek a. Zawllung chanchinbu-a insuo dingin ka peklut a, sienkhawm, vangduoi thlak takin tiem hman ta lovin print a ne mek laiin an lo herthliek tah. Hmar chanchinbu Zawllung le Churachandpur Times ah hlutsak takin insuo a lo ni tah. 

*****************************************



Post a Comment

Please Select Embedded Mode To Show The Comment System.*

Previous Post Next Post