Kum 2006 January ni 16 zan khan Manipur phairam helpawl UNLF (United National Liberation Front) le PREPAK (People's Revolutionary Party of Kangleipak) 20 bawr vel hai chun Lungthulien khuo mipui nasa takin an sawisa hrep a. Kha trum khan Hmar nunghak mi 21 lai zet an suollui bawk a nih. Kha thiltlung kha Hmar chanchina ding chun hril khawp a tling ta a. A bik takin Lungthulien khuo ta ding chun "Black Day" a ni tak meu a. Kha thil ditumlo tak tlung zan kha a tuortuhai lungrilah thaibo ni ta ngai naw nih.
(Internet khawvelah a buoithlakna tam tak a um leiin 'Tr' ka hmang ding a nih;
tiemtuhaiin fie taka ei hriet theina dingin le software le application dang
dangah a hawrawp a triel nawna dingin. Chun, thluksei ei bel thei naw a,
tiemtuhaiin ngun taka ei tiem a thra awm ie.)
Kha thiltlung zan kha chieng takin ka lungrilah a lan lang thei a. Kha zan el ni loin, a hma le hnunga thiltlung po po ka mitthlaah a la cham zing. Kum 2006 anthawka tiem chun kum 10 a chuong dai ta a. Vawisun (August 13, 2017) hin a zieka um dingin ka hei buoipui thei chau a. B.A. kan chuk lai khan Love Story ang deua ziek ka tum hlak a. Amiruokchu, hun a dit rawn a, ka la sukpuitling thei hri naw a. A khawhnungah ka hang ngaituo tuo hlak a. Internet velah 'Lungthulien Incident 2006' ka hei zawng a, hmu ding mumal a um naw a. E he!! A kimchang thlapin ka ziek thei naw khawm a, ka mit le naa ka hmu le hriethai bek hi siethat dingin ziek ka tih tiin ka ziek suok tah a nih.
Kha hun lai khan keikhawm rawlthar kum 14 ka tling ve ta a. Tlangrama um ta chawk chun ngaizawng nei hi ei inhmaw hlak a. Kum 13, 14 ei ni hin chu First Love ti hi ei sam vet el tah. Ka hei hril tum tah chu nunghak tlangval thawnthu ngainuom um tak ding hi thiltlung le inhmea ziek ding ka nei a. A bu tawpa buotsai ka nuom khawp el a. Hun thawveng dam a la um thei chun la ziek chu ka tum ruk hle nih.
Hmangaina thawnthu ei la thaikawi thei el naw khawmin, a history le events (thiltlung) inchikna ni fawm bawkin, kha hun la suikir nuomtu ta dingin ka mimal hrietna hi besana nei nuomtu ei la um ringin ka ziek a nih.
BUOINA TROBUL
Meitei helpawlhai hi an nuom thu le anni sie-le-tha hrietnaa Hmarbiel hi hung lut an ni nawh ti hi ei hriet ka nuom a. Hmar hi inthat hmang hnam, helpawl le inhnawk raka um ei nih. Ka khuo hriet hlima sipai ka hmu hmasatak khawm Hmar helpawl a nih. Hmar Peoples Convention (HPC) le Hmar Revolutionary Front (HRF) hi ka hriet hmasa le an nungchang kum 1998-2002 laia mi hai kha ka theinghil ta lo ding a nih. Kum 2000 kha ni tahin ka hriet, HPC le HRF hai Lungthulienah an inkap a. A ni le thla indik takin ka hriet ta naw a, anachu kha lai boruok kha ka mitthlaah a la fie em em.
School kan trin chun ka u-hai vawkbu phurin an fe a. Naupang ruol tuikhurah kan insil lai lai a. Chu hun chu AIR Hmar programme tawp hnung, nisa tlak tawm an tah. Ka pa khawm chu kawtkharpui bulah inthrungin ar bu a pek a. Chu lai tak chu HPC ralthuom kima inthuomin mi 10 vel Parbung tienga inthawk an hung a. Naupangte ni lang khawm khuo ka hriet inhma a, nupui papui titi hi ka ngainuom hlak a. Chuleiin boruok invir hi ka man thiem hlak a. Chuonga HPC silai le inring tawka Lungthulien khuo an hung lut thut chu, khawsungah HRF (Lienzam rawihai) an inkul zing ti hretu ta ding chun lung a himaw em em. Papui insil zo Pu Rothanglien Songate chu HPC hai chun Khawchung (khuo hlui) lam an indawn a. Khawchung chu HRF hai intawmna hlak a nih. HRF hai umna tieng chu HPC hai chun an pan tah a nih.
Hi zan ding hi hla siemtu'n "Zan Lungngai Thlak" a ti ang deu khan kan hawphur ruk hle a. Silai mu dang zo ding pucca in a la um naw a. Tuola tui khuopna tanki (water tank) bak chu trekleia rem thil dang a um nawh.
Chuongchun ka pa chun an inkap ngei a ring ta a. Inah kan lut a. Bu kan fak vat vat a. Ka u-hai ram fe an la hung naw lei chun kan um an hawi thei nawh. Zan dar 6 vel chun lovai an inlawi kim deu phuor ta a. Keini khawm sung kimin bu kan fak a. Inring kak chun kan um zing a. Ka homework khawm ka thaw thei nawh. Dar 6:30 PM vel chun silai a hung puok ta a. Pemveng tlanga inthawk chun AK 47 inbu vawng vawngin a hung vuong suk ri kan hei hriet a. Tlangram in, rap bang nawk nghalah inhliekhuna ding a vang ngang el si. Silaimu fena ding hlak hriet ni lo, beidawngin thrungpha bawngin lu kan hlie ringawt a. A thren thingrem hlieah kan bawk a. Vangneithlak takin an hung re nawk a. Sawtnawte hnung chun Missionvenga Pu Sunga-hai tukver silaimu'n a deng veng kawng thu an hung hril a. Mihriem ruok chu a tawk fuk nawh. Pu Sunga-hai in kawl hi HRF hotu Pu Vawmkapthuom chengna a nih. Hi lei hin HPC hai chun a suk zawngin an hung kap thrawng niin an hril.
A zinga chun lung himaw takin khaw mipui kan um a. Helpawl 2 hai khawm an lan ve zing leiin Lungthulien khuo sunga treklei (brick) bang umsun PMS le Catholic school tieng mipui inbi dingin an fe a. Student le mipui chu kan kai kawp el tah a nih. Silai puok pheu pheu sien khawm tawkpawi nei loin khawtlang thruoituhai ngenna zarin an inthrat thre thei ta a.... helpawl tieng le mipui tieng a thi le hliem kan um naw ve ve.
Hi trum hi khawvela Hmar helpawl inkap ka hriet vawi khatna a nih.
Hi lai thu ka hei hril kawi zuoina san chu HPC le HRF insapel zing zing anni leia hnam dang helpawl thawpui ding zawng hlak an nih. A thrangpuitu ding an zawng leiin Naga helpawl (Akan) le meitei helpawlhai an hung thruoilut a. A tawpah thuhne ta si loin, Hmarbiel Meitei helpawlin an hung awpde tah a nih.
Chun, Parbung/Lungthulien Incident hma hin Meltei helpawl le HPC (D) hai hi an inralkhel hran naw a. Meitei helpawlhai hi Maulien, Tuolbung le Thingpan lai vel camp an nei a. Sawrkar sipai ang hiela hnieng-inhnar an nih. An thuomhnaw phur dinga mipui an kohai khawm nitha (daily wages) an pek hlak a. Bufai, khawnvartui le a dang dang khawm sem chang an nei ve bawk.
Vawi khat chu Chawlni zantieng inkhawm ding kan suok char hin Meitei helpawl 20 vel hi Sipuikawn anthawka hung chu kan in pheiah an hung chawl a. Anni hi Vaitin le Sakawrdai laia Mizoram Armed Police hai va enthlaa fe nia hriet an nih. "Kan phieng a tram em bu min suong tir ro, bu le hme khawm kan nei vawng," tiin an mi ngen a. Silai chawi helpawl an nia chu an polite hle. "Archal hung khai ro, a suong dingin nunghak," an ti ve nawh. Kan inphei in 3 chun chabi kan pek a. In thuma chun an lo insuong a. Inkhawm kan trin chun kan inhai kan hei en a, nunghak chetna ang tawpa felin an lo maksan a, chabi khawm sumphuk saiip hnuoiah an lo sie thlap bawk.
Buoina trobula kan tum nuom chu Hmar helpawlhai an nih. A thruoiluttu an ni a, a suksuoltu khawm an nih - a HPC amanih HRF khan thre kher chuong naw manih, Hmar helpawl ti hin khar ei tih.
Chun, UNLF le helpawl dang hi an fel, an thra ka tina an nawh. An nungchangah nung an rawng naw thu ka zuk hrilna a nih. Helpawl chu tum neina ngir an nih, UNLF hai hin an tum an hrietchieng amani ding, hote teah mipui an sukbuoi ngai nawh. Kha hun laia ei hnam sipaihai kha chu mi motor inchawk nuom nawna san le, nau nunghak nei an trina san bulpui an nih. HRF lek kha chu an sungah khawhri a lut ti ding khawpin an Hitler a. "A nih" an ti kha chu Bible-a inziek ang deuin zawm ngei ngei ding anga um el a nih.
Archal nei thra khawm sipaitehai hme dinga ei vai ang a na. A lien hmaa hme kha thil vangneithlak tak a nih. Rawvakawt pan dinga motor tlan lai khawm an lo sukngir a, "Taithu fe ding" an ti chun, "vana le hnuoia khawm an um nawh" ti ang deuin sel rim an nam nawh.
UNLF Mitah Lungthulien A Lien
UNLF hai chu Parbung khuoah umhmun an khuor a. Hieng hun lai hin buoina a um ngai nawh. Parbung el ni loin, Tuolbung le Maulien tieng khawm tulai sawrkar sipaihai um ang deua hin muong le hadam deua um an nih. Chun, HPC(D) le khawm an inrem a, chuong taka inrelkhelna a um nawh.
Zan khat chu Lungthuliena inthawkin HPC(D) hawn khat Parbung ah an lut a. Tlangvalhai lai hin a lo inrui deu khawm an um ning a tih, UNLF hotupa an man a, an hrentang met a ni awm. Sawtnawte hnungah an insuo a. Buoina dang an nei nawh. An manna san khawm hi thupui parang tak chu a umin an lang nawh. UNLF le HPC(D) hi ei hril ta angin inremnawna an nei hran naw a. Khuo khatah an um thei a. Khingtienghai vengsak tieng an um leh, khingtienghai vengthlang tieng an um hlak a. Khawlaiahai an inbiek rawp. Amiruokchu, hi zana UNLF an manna san tak hi threnkhat uminhnel lei a ni tak a. Insuo nawk nghal hai sien khawm, UNLF hai chun phuba lak an tum ruk a, lungawi angin an uma chu, chu zan la la chun an hung bei tah a nih.
HPCD hai chu pangngai takin an thawveng a. A threnin nunghak an leng a, a thren an lu an sukhai zing bawk. Hienga pangngai taka an um laiin UNLF hai chun ral an lo phier zing a. Zan sawt hnung chun HPCD hai riekna an hung bei thut ta a. Tlangvalhai 2/3 an thi a. Mi dang an insaseng. Hi hi buoina inirsuokna a nih.
Tlangvalhai bakah Parbung mi khawm a thi an um a. A hnunga kut tuor khawm an tam hle.
Ei tlangvalhai ruong chu UNLF hai chun Parbung khuo sunga vui an phal pek naw a. A la dingin Lunthulien khuo kan insingsa a. Ruong lak an phal naw leiin valupahai leh an inbiek rem hnung nisa inhem chun ruong hi Parbunga inthawkin Lungthulien mipuiin an lak a. Lungthulienah an vui nghe nghe. Hienglai hin UNLF tienga enthlatu (Parbung mi) a lo um ve zing a. Tlangvalhai ruong chunga trap nunghakhai hming khawm UNLF hai hin an hriet vawng a. Tlangval an hrosa nasahai khawm enthlatu hin a report fai vawng a nih. Hieng thu hi a hnunga Lungthulien an hung bei zan khan UNLF hai hin an phawrlang. Hi thil ka hril ngamna san chu kha Lungthulien incident zana hming suota an zawnghai hrim hrim kha ruong lak lai vela langsar an ni deu vawng a. Enthlatu kha Hmar mi ngei a ni bawk a, an hming indik tak ngawta an lam a nih. Kha hun laia enthlatu kha HPC(D) haiin an hrehmang ta bawk.
HPC(D) thihai ruong inhlawmtu le a ram ngeia an ruong phumtu an ni leiin Lungthulien hi UNLF chun an hmu khawhri ta tlat niin an lang a. Hi naw hi a san ding a um nawh.
Buoina A Sosang Pei
HPC(D) tieng chu Lungthulienah thrang khawin khawtsuoah duty an insiem hlak a. Chawlkar khat sung vel chu inrui pumin duty an thaw hlak. Tleirawl kum 14 mi lai ka ni ve ta leiin an um dan chu chieng balin ka hril thei a. Kawnpui EAC Sande Sikul tlanga dutyhai zu dawn le an biri inkai chenin ka hriet a. Kan in hi lampet tak a ni leiin Tlangval laia mi Lungtrau deu pakhat chu a hung lut kawi hlak nghe nghe.
A hminga HPC(D) duty an um hi UNLF enthlatu chun a report ni ngei a tih, hieng huna hin trawngkam dang UNLF tieng anthawk hriet a ni nawh. Kar khat hnung chun HPC(D) khawmin Lungthulien an suoksan ta a. Chu char chun ngaidam inhni dingin Lungthulien Village Authority (VA) chu UNLF hai chun palai hmangin an hung hril a. HPC(D) thihai kha Lungthulien Village Authority Chairman Pu Ralkapthuom a ina sunna nei an ni lei khawm chu a ni ka ring, Lungthulien VA Chairman hi an hung phut tlat a nih.
Pu Ralkapthuom khawm hin UNLF hai lungril am ei ti ding, a laka an lungril put hi ring dan a nei ni ngei a tih, a van lang nuom bik naw a. Lungthulien khuo aia palai va fehai Pu Lalsuong Ngurte le a ruolhai chu an hung sawisa neng tawl a. Hieng lai hin Parbung Pu Suokham le thruoitu dang danghai khawm UNLF hai hin a lo vuok hlak a. Pu Suokham (Parbung VA Chairman) hin keiin ka tuor hi a hun, ka mipuihai intuortir naw ro, a ti niin kan lo hriet.
Chuong chun, UNLF hai phut anga Lungthulien VA Chairman a van lang thei ta naw leiin boruok a rik deu deu a. Iengtik hun am aw an hung ding, ti chu nu-le-nau lungrila riek zing a nih.
Lungthulien VA Chairman a fe nuom naw leiin mi dang tir an ni hlak a. Thawk thum lai mi dang dang tir an ni a, sazei an hlaw hlak leiin a fe nuom khawm an um ta nawh. UNLF hai kutthak chu kan nghak tlung a ni tak.
**Upcoming- Buoi Zan(sunzawm pei ding)
UNLF hai chu Parbung khuoah umhmun an khuor a. Hieng hun lai hin buoina a um ngai nawh. Parbung el ni loin, Tuolbung le Maulien tieng khawm tulai sawrkar sipaihai um ang deua hin muong le hadam deua um an nih. Chun, HPC(D) le khawm an inrem a, chuong taka inrelkhelna a um nawh.
Zan khat chu Lungthuliena inthawkin HPC(D) hawn khat Parbung ah an lut a. Tlangvalhai lai hin a lo inrui deu khawm an um ning a tih, UNLF hotupa an man a, an hrentang met a ni awm. Sawtnawte hnungah an insuo a. Buoina dang an nei nawh. An manna san khawm hi thupui parang tak chu a umin an lang nawh. UNLF le HPC(D) hi ei hril ta angin inremnawna an nei hran naw a. Khuo khatah an um thei a. Khingtienghai vengsak tieng an um leh, khingtienghai vengthlang tieng an um hlak a. Khawlaiahai an inbiek rawp. Amiruokchu, hi zana UNLF an manna san tak hi threnkhat uminhnel lei a ni tak a. Insuo nawk nghal hai sien khawm, UNLF hai chun phuba lak an tum ruk a, lungawi angin an uma chu, chu zan la la chun an hung bei tah a nih.
HPCD hai chu pangngai takin an thawveng a. A threnin nunghak an leng a, a thren an lu an sukhai zing bawk. Hienga pangngai taka an um laiin UNLF hai chun ral an lo phier zing a. Zan sawt hnung chun HPCD hai riekna an hung bei thut ta a. Tlangvalhai 2/3 an thi a. Mi dang an insaseng. Hi hi buoina inirsuokna a nih.
Tlangvalhai bakah Parbung mi khawm a thi an um a. A hnunga kut tuor khawm an tam hle.
Ei tlangvalhai ruong chu UNLF hai chun Parbung khuo sunga vui an phal pek naw a. A la dingin Lunthulien khuo kan insingsa a. Ruong lak an phal naw leiin valupahai leh an inbiek rem hnung nisa inhem chun ruong hi Parbunga inthawkin Lungthulien mipuiin an lak a. Lungthulienah an vui nghe nghe. Hienglai hin UNLF tienga enthlatu (Parbung mi) a lo um ve zing a. Tlangvalhai ruong chunga trap nunghakhai hming khawm UNLF hai hin an hriet vawng a. Tlangval an hrosa nasahai khawm enthlatu hin a report fai vawng a nih. Hieng thu hi a hnunga Lungthulien an hung bei zan khan UNLF hai hin an phawrlang. Hi thil ka hril ngamna san chu kha Lungthulien incident zana hming suota an zawnghai hrim hrim kha ruong lak lai vela langsar an ni deu vawng a. Enthlatu kha Hmar mi ngei a ni bawk a, an hming indik tak ngawta an lam a nih. Kha hun laia enthlatu kha HPC(D) haiin an hrehmang ta bawk.
HPC(D) thihai ruong inhlawmtu le a ram ngeia an ruong phumtu an ni leiin Lungthulien hi UNLF chun an hmu khawhri ta tlat niin an lang a. Hi naw hi a san ding a um nawh.
Buoina A Sosang Pei
HPC(D) tieng chu Lungthulienah thrang khawin khawtsuoah duty an insiem hlak a. Chawlkar khat sung vel chu inrui pumin duty an thaw hlak. Tleirawl kum 14 mi lai ka ni ve ta leiin an um dan chu chieng balin ka hril thei a. Kawnpui EAC Sande Sikul tlanga dutyhai zu dawn le an biri inkai chenin ka hriet a. Kan in hi lampet tak a ni leiin Tlangval laia mi Lungtrau deu pakhat chu a hung lut kawi hlak nghe nghe.
A hminga HPC(D) duty an um hi UNLF enthlatu chun a report ni ngei a tih, hieng huna hin trawngkam dang UNLF tieng anthawk hriet a ni nawh. Kar khat hnung chun HPC(D) khawmin Lungthulien an suoksan ta a. Chu char chun ngaidam inhni dingin Lungthulien Village Authority (VA) chu UNLF hai chun palai hmangin an hung hril a. HPC(D) thihai kha Lungthulien Village Authority Chairman Pu Ralkapthuom a ina sunna nei an ni lei khawm chu a ni ka ring, Lungthulien VA Chairman hi an hung phut tlat a nih.
Pu Ralkapthuom khawm hin UNLF hai lungril am ei ti ding, a laka an lungril put hi ring dan a nei ni ngei a tih, a van lang nuom bik naw a. Lungthulien khuo aia palai va fehai Pu Lalsuong Ngurte le a ruolhai chu an hung sawisa neng tawl a. Hieng lai hin Parbung Pu Suokham le thruoitu dang danghai khawm UNLF hai hin a lo vuok hlak a. Pu Suokham (Parbung VA Chairman) hin keiin ka tuor hi a hun, ka mipuihai intuortir naw ro, a ti niin kan lo hriet.
Chuong chun, UNLF hai phut anga Lungthulien VA Chairman a van lang thei ta naw leiin boruok a rik deu deu a. Iengtik hun am aw an hung ding, ti chu nu-le-nau lungrila riek zing a nih.
Lungthulien VA Chairman a fe nuom naw leiin mi dang tir an ni hlak a. Thawk thum lai mi dang dang tir an ni a, sazei an hlaw hlak leiin a fe nuom khawm an um ta nawh. UNLF hai kutthak chu kan nghak tlung a ni tak.
**Upcoming- Buoi Zan(sunzawm pei ding)
Tags
Thusep (Article)